Analiza prawna upadłej spółki kapitałowej w sytuacji wniosku syndyka o stwierdzenie bezskuteczności czynności prawnych - na przykładzie

Stan faktyczny: 8 września 2016 r. – zawarcie umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości (posiada cechy umowy przyrzeczonej) pomiędzy KSU sp. z o.o. a Dezerter sp. z o.o.; 23 stycznia 2017 r. – zawarcie umowy sprzedaży nieruchomości pomiędzy KSU sp. z o.o. a Dezerter sp. z o.o.; 6 lutego 2017 r. – złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości KSU sp. z o.o.; 11 marca 2017 r. – ogłoszenie upadłości KSU sp. z o.o.

Syndyk chciał dokonać bezskuteczności czynności prawnych, gdzie upadły sprzedał osobie trzeciej nieruchomości za cenę o milion wyższą niż cena rynkowa. Jak wynika z powyższych dat, sprzedaż nastąpiła przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości KSU sp. z o.o. Wskazane spółki kapitałowe łączyła osoba Prezesa Zarządu. Syndyk sprawę przegrał i nic nie wróciło do masy upadłości.

I Prawne możliwości wszczęcia postępowań o bezskuteczność czynności prawnych

1. Art. 127 PuiN

Nie ma możliwości wszczęcia postępowania o bezskuteczność czynności prawnej na podstawie art. 127 PUiN, ponieważ nie jest spełniona przesłanka rażącego przewyższenia świadczenia upadłego (KSU) względem innego podmiotu (w tym stanie faktycznym Dezertera).

Najlepszym dowodem na taką okoliczność byłby operat szacunkowy biegłego rzeczoznawcy w przedmiocie wartości sprzedanej nieruchomości z okresu przed podpisaniem umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości.

Innymi słowy podstawa prawna ta nie zachodzi z uwagi na to, że upadły otrzymał świadczenie równe lub wyższe niż wartość sprzedanej nieruchomości, co jest przesłanką niwelującą bezskuteczność czynności prawnej. W tym wypadku było to świadczenie wyższe.

2. Art. 128 ust. 1a i 2 PuiN

Teoretycznie istnieje możliwość wszczęcia postępowania o bezskuteczność czynności prawnej z dnia 8 września 2016 r., ale występują też przeszkody ku temu.

Pierwszą poważną przeszkodą jest brak interesu prawnego po stronie syndyków (i samej spółki), co jest warunkiem koniecznym przy wszczęciu postępowania o bezskuteczność czynności prawnej na podstawie art. 128 ust. 1a i 2 PUiN. Upraszczając, na konto KSU wpłynęła kwota przewyższająca wartość rynkową nieruchomości.

Drugą również znaczną przeszkodą jest rozumienie powiązań/zależności właścicielskich pomiędzy spółkami KSU sp. z o.o. a Dezerter sp. z o.o. Wedle na przykład poglądu przedstawiciela doktryny Gurgula spółkami powiązanymi (według niego przepis ten dotyczy tylko spółek zależnych lub dominujących) pomiędzy Dezerterem i KSU nie zachodzą stosunki dominacji i zależności w ścisłym rozumieniu Kodeksu Spółek Handlowych.

Mając to na uwadze, nie wydaje się, aby syndycy KSU sp. z o.o. byli w stanie udowodnić zależności KSU i Dezertera w rozumieniu zawężającego rozumienia powiązań tych spółek według Gurgula, tym samym wszcząć skutecznie jakiekolwiek postępowanie na tej podstawie prawnej.

Prowadzi to do wniosku, że w tej sytuacji jedną możliwością wszczęcia postępowania przez Sędziego-komisarza w tym przypadku będzie art. 128a ust. 1a Prawa upadłościowego ze względu na osobę Prezesa Zarządu, który wykonuje tę funkcję w jednej i drugiej spółce kapitałowej. Oczywiście rola członka zarządu po ogłoszeniu upadłości jest już zmniejszona ze względu na to, że zarząd nad majątkiem upadłego przedsiębiorstwa (masą upadłości) od momentu ogłoszenia upadłości posiada syndyk.

3. Art. 527 KC – Skarga pauliańska

Zazwyczaj jest tak, że o ile bezskuteczność czynności prawnych nie mieści się w ramach czasowych określonych w art. 127 i 128 PUiN to sięga się do art. 527 KC.

Syndycy nie będą wszczynali postępowania z tej podstawy prawnej, bo mieszczą się w granicach czasowych art. 127 i 128 PUiN oraz biorąc pod uwagę rozbudowane przesłanki skargi pauliańskiej, byliby bez szans przy wszczynaniu postępowań o bezskuteczność czynności prawnej na wskazanej podstawie prawnej.

Jeżeli chodzi o przesłanki skargi pauliańskiej, to nie występują:

• Dezerter nie uzyskał korzyści majątkowej w przeciwieństwie do KSU przy zawarciu umowy sprzedaży, co jest jedną z przesłanek wszczęcia postępowania z art. 527 KC;
• żaden wierzyciel w wyniku tej czynności nie został pokrzywdzony;
• nikt ze stron umowy sprzedaży nieruchomości nie miał ani zamiaru oraz wiedzy odnośnie do pokrzywdzenia wierzyciela (pokrzywdzenie w ogóle nie nastąpiło);
• wskutek sprzedaży nieruchomości KSU nie stała się niewypłacalna ani nie stała się niewypłacalna w stopniu wyższym niż przed sprzedażą nieruchomości (wręcz przeciwnie - można stwierdzić, że po sprzedaży nieruchomości spółka miała środki, aby jeszcze pewien okres działać lub nawet dalej mogłaby działać, gdyby nie błąd prawnika).

Tutaj więc sytuacja jest prosta i nie ma szans skutecznego wszczęcia postępowań o bezskuteczność czynności prawnej ze skargi pauliańskiej, ponieważ istnieje możliwość (w sumie teoretyczna, bo szanse powodzenia są nikłe) wszczęcia tego postępowania na podstawie przepisów Prawa upadłościowego, które ma w tym wypadku pierwszeństwo. Ratio legis przepisów Prawa upadłościowego jest również takie, aby postępowanie w przedmiocie bezskuteczności czynności prawnej trwało jak najkrócej i jest to postępowanie dużo prostsze i mniej czasochłonne niż długoletnie postępowania ze skargi pauliańskiej.

4. Sytuacja stwierdzenia bezskuteczności czynności prawnej przez Sędziego-komisarza i nakazanie zwrotu różnicy w świadczeniach do masy upadłości na podstawie art. 128 PuiN.

Jedyną podstawą prawną na podstawie, której syndyk może wszcząć postępowanie o bezskuteczność czynności prawnej jest art. 128 ust. 1a PUiN i należy rozważyć, jakie skutki może wywołać stwierdzenie na tej podstawie bezskuteczność czynności prawnej z dnia 8 września 2016 r. (przedstawienie na tej podstawie ewentualnych skutków przeprowadzenia bezskuteczności czynności prawnej).

W stanie faktycznym przeprowadzenie takiego postępowania na podstawie art. 128 ust. 1a PUiN kompletnie mija się z celem. Jak zostało wskazane w tytule, aby nakazać zwrot różnicy w świadczeniach stron, to Dezerter musiałby na transakcji z KSU z dnia 8 września 2016 r. odnieść rażącą korzyść majątkową oraz sprzedaż ta musiałaby nastąpić po cenie zaniżonej od wartości rynkowej (w tym wypadku nieruchomość została sprzedana po cenie zawyżonej o 1 milion złotych).

Skoro korzyści majątkowej Dezerter nie ma ani sprzedaży po cenie zaniżonej przez KSU nie było, to przeprowadzenie postępowania na podstawie art. 128 ust. 1a PUiN byłoby całkiem bezprzedmiotowe.

Gdyby więc nawet uparcie syndycy wszczęli i prowadzili postępowanie o bezskuteczność czynności prawnej na podstawie art. 128 ust. 1a PUiN i tak zakończy się ono fiaskiem.

W niniejszym przypadku tak właśnie było.

II Odpowiedź na pytanie – jak odwieść syndyków od próby unieważnienia czynności prawnej z dnia 5 września 2016 r.?

1. Przedstawić najpierw słownie sporządzoną przeze mnie interpretację prawną, gdyby to nie poskutkowało, mogę sporządzić opinie prawną zawierającą treści (może nawet bardziej dobitnie stwierdzającą brak szans na skuteczne stwierdzenie bezskuteczności) ww. odnośnie do braku możliwości stwierdzenia bezskuteczności czynności prawnej z dnia 8 września 2016 r.

Wskazuję, że twierdzenia o braku przesłanek do wszczęcia postępowań o bezskuteczność czynności prawnej z dnia 8 września 2016 r. nie są moim poglądem, a obiektywną analizą przepisów prawnych pod kątem wystąpienia przesłanek do wszczęcia takowych postępowań.

2. Dysponować i przedstawić syndykowi operat szacunkowy sporządzony przez biegłego rzeczoznawcę z datą przed podpisaniem umowy przedwstępnej, który stwierdzałby wartość rynkową nieruchomości, przykładowo w kwocie 1 mln złotych (sprzedaż była za 1,5 mln złotych netto). Posiadanie takiego operatu i pokazanie go syndykom zakończyłoby finalnie temat wszczynania spraw o bezskuteczność czynności prawnych.
3. W przypadku gdyby syndyk działał nieracjonalnie (wszczynał na siłę postępowanie), a posiadają Państwo dobry kontakt z wierzycielami, można powołać radę wierzycieli (na wniosek wierzycieli posiadających przynajmniej 20% wszystkich wierzytelności lub na wniosek 3 wierzycieli). Moim zdaniem rozwiązanie to należy stosować ostatecznie, gdy istnieje brak zdrowego rozsądku po stronie syndyka.

Po nowelizacji Prawa upadłościowego (połowa 2016 r.) w przedmiocie rady wierzycieli jej kompetencje uległy rozszerzeniu i ma ona realny wpływ na tok czynności przeprowadzanych w postępowaniu upadłościowym, w tym także wszczynanie oraz prowadzenie spraw o bezskuteczność czynności prawnych. Wydaje się, że sam wniosek o ustanowienie rady wierzycieli, nawet gdyby nie był uwzględniony przez Sędziego-komisarza, może przekonać syndyków, że nie ma potrzeby dokonywania niepotrzebnych ruchów w przedmiocie wszczynania procesu o bezskuteczność czynności prawnych.

III Jeżeli się nie da - to dlaczego syndycy dążyli w tym przypadku do bezskuteczności czynności prawnej?

Podstawą powyższego może być mylna ocena syndyka, jeżeli chodzi cel czynności prawnych upadłego i brak posiadania całej dokumentacji w sprawie. Rozumiem pod tym mianem działanie nieumyślne syndyka i brak odpowiedniego porozumienia z upadłym.

Gdyby zaś uznać zamiary syndyka za umyślne, tzn. za próbę bezprawnego uzyskania dodatkowego majątku do masy upadłości z pełną świadomością braku pokrzywdzenia wierzycieli przy tak naprawdę wzbogaceniu masy przez czynność prawną dokonaną przed ogłoszeniem upadłości (złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości), to można wskazać tylko jeden czynnik – chęć uzyskania wyższego wynagrodzenia, które w nowych przepisach jest uzależnione m.in. od zaspokojenia wierzycieli (art. 162 ust. 2 pkt 1 Prawa upadłościowego). Oczywiście przy założeniu, że przy powrocie do masy upadłości nieruchomości masa zostanie wzbogacona o kwotę ze sprzedaży nieruchomości przez syndyka i tym samym wzrosłoby odpowiednio wynagrodzenie syndyka.

Cel artykułu

Artykuł nie ma za zadanie obrażać kogokolwiek, wiadomo, że w każdym środowisku czarne owce się zdarzają. Celem artykułu jest wskazanie niebezpieczeństw dla upadłych spółek kapitałowych posiadających w przeszłości nieruchomości w swoim majątku. Równie ważne jest, aby upadła spółka miała zawodowego pełnomocnika, który zna się na prawie upadłościowym i restrukturyzacyjnym, ponieważ przy pomocy profesjonalisty opisanego przykładowo przypadku można uniknąć jeszcze na etapie przed ogłoszeniem upadłości, a nawet zgłoszeniem wniosku o upadłość.

Ostrzegam, że niniejszy tekst może być niezrozumiały dla osób, które nie miały styczności z prawem upadłościowym, ale wiedzę zawsze można pogłębić i wtedy artykuł będzie dla tych Państwa czytelny.

Artykuł został sporządzony na podstawie prowadzenia wszystkich wymienionych spraw w artykule, które prowadził po stronie upadłych przedsiębiorców (syndyka), jak i również osób trzecich (tych wobec, których czynność miała być uznana za bezskuteczną).

Polecam więc wszystkim korzystać z profesjonalnej pomocy, dzięki której w paru odpowiedziach na nurtujące Państwa pytania od razu widać, kto zna się na danej materii prawnej i przedstawi rozwiązania prawne.

Opracował:
adwokat Jan Najmowicz
Kancelaria Adwokacka - adwokat Jan Najmowicz